چیزی که در جامعه به نام عقدآریایی شناخته شده ریشه ایران باستانی و زرتشتی ندارد بلکه یک متن شعر از فریدون مشیری است
متن اصلی را اینجا با صدای موبد دکتر نیکنام بارگذاری کردیم
متن گواه گیری
آنچه امروز با نام خطبه «عقد آریایی» خوانده میشود، ظاهرا نثری نوشته فریدون مشیری است که در ۱۳۷۴ در کتاب «همنوایی با باران» منتشر شده و شاعر، آن را به درخواست دوستی به منزله پیمان‌نامه ازدواج نوشته است. از این نظر، استفاده از این متن در حکم خطبه گواه‌گیری، در تناقض با سنت گواه‌گیری در اندرزنامه‌ها و اوستا است.
«اَشِم وُهو، وَهیشتِم اَستی، اوشْتا اَستی، اوشْتا اَهمایی، هی‌یَت اَشایی، وَهیشْتایی اَشِـم»
برگردان: «راستی بهترین نیکی است. که مایهٔ نیک‌بختی است. نیک‌بختی از آن کسی است که راست و خواستار بهترین راستی باشد.
متن اصلی گواه‌گیری در مراسم ازدواج زرتشتی، برخلاف «عقد آریایی»، طولانی است و با «اورمزد بخشاینده، بخشایشگر مهربان» آغاز میشود.
موبد زرتشتی در ادامه این خطبه چنین می‌گوید: «در خجسته آیین زناشویی که به روش دین وَه مازدیسنی به گاه فرخ‌سال [اعلام سال] در فرخ‌روز [اعلام روز] از ماه [اعلام ماه] مازدیسنی در اینجا برپاست، به خشنودی دادار امزد رایومند و خردمند و به یاری امشاسپندان پیروزگر به شادی و فرحی اشوزرتشت اسپنتمان به همراهی مهر و سروش و رشن راست و به گواهی نیکان باشنده در این جشن باشکوه، من که موبد [اعلام نام موبد] هستم، از شما بهدین، دخت بهدینان، می‌پرسم که بهدین، پور بهدینان، را به داد و آیین دین وَه مازدیسنی به هم‌تنی و هم‌روانی به همسری خود می‌پذیرید؟»
یا
در این خطبه، نام عروس و داماد و پدران آنها باید برده شود و بعد از شنیدن «بله» از عروس، که پس از سه یا هفت بار تکرار پرسش، بیان میشود، موبد می‌گوید: «خجسته و پیروز باد.»
سپس موبد همین پرسش را از داماد می‌پرسد و پس از شنیدن موافقت او، بار دیگر می‌گوید: «خجسته و پیروز باد.»
در مرحله بعد، موبد با خواندن متن زیر، به شکل رسمی پیوند میان عروس و داماد را اعلام می‌کند:
«به خجستگی و فرخندگی، من و هماوهان باشنده در این جشن از اهورامزدای دانا و توانا آرزومندیم که به این پیوند زناشویی پویایی، پایندگی، مهر و شادکامی همراه با افزونی فرزندان نامور و خواست فراوان شادی‌آور، دیر زیوشنی و سرانجام نیک ارزانی بدارد. »
مراسم عقد زرتشتی در ادامه با خواندن اندرزهایی از زبان موبد به پایان می‌رسد.
حمیدرضا صفاکیش، استاد تاریخ دانشگاه تهران، با رد وجود سندی در اثبات «عقد آریایی»، می‌گوید: «در اسناد به‌جامانده، متنی معادل آنچه امروز عقد آریایی نامیده میشود، موجود نیست و من تاکنون با سند معتبری در این زمینه از ایران باستان در دوره‌های مختلف (مادها، هخامنشیان، ساسانیان و…) که وجود این متن را در آن زمان نشان دهد، برخورد نکرده‌ام.»
باید در نظر داشت که مجموعه آیین‌های ازدواج پس از اسلام، تشابه زیادی به آیین‌های تاریخ باستان ایران دارد و جز خطبه عقدی که به زبان عربی (طبق اصول شرعی اسلامی) خوانده میشود، باقی آیین‌ها، همه در فرهنگ پیشینیان ما و اقوام مختلف سند معتبر دارند.
مراسم خواستگاری، نامزدی، گواه‌گیری (عقد)، سور (عروسی)، پاتختی، پاانداز (پاگشا) و دیگر رسومی که در مناطق مختلف ایران به شکل‌های منحصر‌به‌فرد و متنوع انجام می‌شوند، در شمایل کلی دارای عناصر مشترک تاریخی‌اند.
اید در نظر داشت که مجموعه آیین‌های ازدواج پس از اسلام، تشابه زیادی به آیین‌های تاریخ باستان ایران دارد و جز خطبه عقدی که به زبان عربی (طبق اصول شرعی اسلامی) خوانده میشود، باقی آیین‌ها، همه در فرهنگ پیشینیان ما و اقوام مختلف سند معتبر دارند.
مراسم خواستگاری، نامزدی، گواه‌گیری (عقد)، سور (عروسی)، پاتختی، پاانداز (پاگشا) و دیگر رسومی که در مناطق مختلف ایران به شکل‌های منحصر‌به‌فرد و متنوع انجام می‌شوند، در شمایل کلی دارای عناصر مشترک تاریخی‌اند.پس از آن عروس و داماد دست پیوند بهم داده دور آتش میگردند و سایر تشریفات عروسی به طور معمول است انجام میشود.
سفره گواه گیری در ایران باستان
درگذشته ایرانیان باستان به جشن عروسی سور میگفتند عروس لباس سبز می پوشیده وتور یا پارچه ای سبزرنگ روی سرمی انداخته،داماد نیزعرقچین سبز بر سر و روی شانه راست او چادرشب یا دستمال سبزانداخته می شده در پشت سرداماد برادر یا یکی ازبستگان بسیارنزدیک او می ایستاده و دردست(یادرسینی کوچک)یک دستمال سبز،یک انارشیرین یک تخم مرغ یک قیچی وکمی نقل وشیرینی وآویشن همراه با نخ وسوزن سبز رابالای سرداماد نگه می داشته،یادرداخل سفره ای به نام سفره گواه(سفره عقد)قرار می دادند.
سفره گواه معمولا سبزرنگ وشامل مواردزیراست:
نگاره اشو زرتشت-کتاب اوستا و کُشتی باز نشده-شمع یالاله یاچراغ روشن-قند سبز-گلدان گل و سرو-نقل وشیرینی-انارشیرین-یک تخم مرغ-یک عدد قیچی-یک ظرف کوچک آویشن مخلوط با برنج وسنجد-نخ وسوزن سبز-لورک عروسی(مخلوط هفت نوع آجیل شیرین) که روی آن نقل وشیرینی ریخته شده-گلاب وآینه.
١-کتاب اوستا(کتاب آسمانی)وکشتی :
این دونشان این است که عروس وداماد وبعدها فرزندانشان تابع قوانین دین بوده وباید برابردستورات آن رفتار کنند.
٢-قند سبز:
نشان سبزبختی وشیرین کامی است که بعد از گواه گیری(عقد) به عنوان هدیه به موبدی که گواه گرفته میدهند.
٣- شال سبز:
که برروی شانه داماد می اندازند نشانه این است که از این به بعد مخارج زندگی بردوش داماد است و انداختن پارچه سبزبرروی سفره عقد به جای آن به همین مفهوم می باشد.
۴-تخم مرغ:
به این معنا است که همه اختیاراتی که پدر ومادرعروس و داماد درحق فرزندانشان داشته اندرا ازخود سلب کرده وبه یک تخم مرغ مصالحه کرده وآن را بیرون می اندازند وازآن به بعد درصورتی که ازآنها خواسته شود راهنمایی خواهند کرد ولی زوج جوان را مجبورنمی کنند که مطابق میل ایشان رفتارکنند.
۵- انارشیرین :
نشانه شیرین کامی وفرزندان زیاداست.
۶- برگ آویشن مخلوط با برنج وسنجد ونقل :
نقل نشان شیرین کامی-برنج(درگذشته جو بکارمی بردند)نشانه برکت زندگی-سنجد محرک عشق ودلدادگی وآویشن خوش بویی وسرزندگی است که موبد هنگام خواندن اوستای تندرستی روی شانه عروس وداماد میریزد.
٧-نخ وسوزن:
نشان پیوند ودوختن است،اگردرزندگی زناشویی رخنه ای پدید آید یا فاصله ای ایجاد شود باید بانخ وسوزن مینوی(معنوی) آن را بدوزند ونگذارند بزرگترشود.
٨-قیچی:
ازدو تیغه درست شده و زمانی که دو تیغه با هم کارکنند برش ایجاد می شود یعنی عروس و داماد نقش دوتیغه قیچی رادارند که با همدلی وهم اندیشی وهمکاری می توانند زندگی را پیش ببرند.
ست که طلاق در آیین زرتشتی مطرود و منفور است و تحت شرایطی ویژه و در مواردی نادر و خاص طبق آیین نامه زرتشتیان مجوز داده میشود.
( همچنین بخوانید : سفره گواه گیری )
موبد در اوستا Maghoo paiti یا مگ بد یا مغ . بد (مگوپاد) نامیده میشود. موبدان درطول تاریخ وظیفه فراگیری خط دین دبیره و خواندن و از برکردن اوستا با صدائی خوش و آهنگین و شناخت و درک اصول و فروع دین زرتشتی و سنت ها وآداب و رسوم آئینی (مذهبی ) و آموختن دانش زمان و اداره بخش مینوی جامعه زرتشتیان بصورت انجمنی را به عهده داشته اند و درطول تاریخ با ازخود گذشتگی و فداکاری های بسیارتوانسته اند که کتاب و سنت و فرهنگ زرتشتیان را به بهترین صورت ممکن از دستبرد حوادث نگاه دارند و پاسدار باشند و در حد امکان از آلوده شدن به فرهنگ های بیگانه نگاه دارند و اصالت آنها را حفظ نمایند.
در دین زرتشتی تعدد زوجات روا نیست و گفته شده همانگونه که یک زن نمی‌تواند در یک زمان بیش از یک شوهر داشته باشد مرد نیز نمی‌تواند در آن واحد دو یا چند زن داشته باشد. اختیار زن دوم در شرایطی خاص و سخت که در آیین نامه زرتشتیان آمده جایز است نظیر اینکه زن اول فوت شده باشد.. در ایران باستان تنها در صورتی فرد زرتشتی می‌توانست با وجود زن اول زن دیگر اختیار کند که زن اول به تشخیص پزشک عقیم بوده و خود موافقت خویش را برای این کار اعلام کند و رضایت داشته باشد هدف از این عمل نیز بقا نسل و پرورش فرزندانی نیک برای دین و دنیاست
« نوزوت»یعنی زوت تازه یا تازه زوت. در هنگام اجرای مراسم مذهبی، هرتعداد از موبدان اوستا خوان که مشغول سرودن اوستا باشند، رهبری برعهده یکی از آنها که « زوت » که در اوستا zutar نامیده می شود، می باشد و بقیه موبدان و موبدیاران به عنوان «راسپی» Raetveshkar یا ‹ ریتوشکر› انجام وظیفه می نمایند. مراسم نوزوتی در قدیم سه روز طول می کشیده است . نوزوت پس از پایان نوزوئی می تواند درهمه کارهای دینی و مراسم های مذهبی با دیگرموبدان همکاری نماید و پیش تر تنها پس از یکسال ممارست و تمرین درکار موبدی بوده است که به او اجازه داده می شده که راسا مشغول کارهای آئینی گردند و هرگاه که همسر برگزید، حق داشته که به تنهایی در منزل دیگر بهدینان ، مراسم مذهبی به جای آورد.
نوزوت میله ای فلزی بشکل T دردست دارد که قسمت بالائی آن را پیوسته می چرخاند، که عموم به غلط آن را کلید درب باغ بهشت می گویند. درحالی که نام اوستائی این میله « ورد » Verd به معنی «گردیدن» است. در اوستا می خوانیم « اَرشتاتَسچَه . فرادت گیتیا . ((و‌ِردَت گیتا)) به مفهوم گرداگرد جهان، و نوزوت با این کار برخوداری از راستی و بهره بردن از کرفه (ثواب) این مراسم را، برای همه مردم نیک اندیش و نیک گفتار و نیک کردار گیتی از درگاه اهورامزدا آرمان می نماید.
سروش واژ در مراسم خواند میشود
به نام اورمزد بخشاینده بخشایشگر مهربان
خشنئوتره اهورهه مزدا
اَشِم وُهو ( ۳)
فره ورانه مزده یسنو زرتشتریش وی دئوو اهورهه دکیشو
هاونی اشونه اشهه رتوه یسنا اچه وهما اچه خشنوترا اچه فره سسته یئیچه
ساونگهه ویسیا اچه اشونه اشهه رتوه یسنا اچه وهما اچه خشنوترا اچه فره سسته یئیچه
سروشهه اشیهه تخمهه تنو مانترهه درشه دروش آهوریهه
خشنئوتره یسنا اچه وهما اچه خشنوترا اچه فره سسته یئیچه
یتا اهو وئیریو زوتا فرامی مروته اتارتش اشات چیت هچا فرا اشوه ویدوا مروته
اهونم وئیریم تنوم پا اتی ( ۳)
یَتا اَهو وَئیریوُ (۱ بار)
کم نا مزدا مویته پایوم ددات، هید ما درگوا دی دره شتا ایننگهه، انییم توهما دات رسچا، مننگ هسچا یهیا شیئوتنا اش اشم شرئوشتا اهورایی، تام موئی دانستوام دینیایی فراووچا، کی ورترم چا توا پوئی سی انکها یوئی هنتی، چیترا موئی دام اهوم بش رتوم چیژدی، اد هوئی وهو سروشو جنتو مننکها، مزدایی اهمایی یهمایی، وشی کهمائی چیت، پاتنو دبیش ین تد، پیری مزداسچه، آرمئیتی تیسچه، سپنته سچه، نسه دئوو درخش، نسه دئوو چیتره، نسه دئوو فره کرشته، نسه دئوو فره دائی ته، اپه درخش نسه، اپه درخش دواره، اپه درخش وی نسه، اپا خدره، اپه نسه یهه ما مرن چینیش گیتا استه ویتیش اشهه.
نمس چا یا آرمئیتیش ایجاچا ( ۳)
یَتا اَهو وَئیریوُ (۲ بار)
یسنمچه وهممچه اوجسچه زوه رچه آفرینامی
سروشهه اشیهه تخمهه تنو مانتره هه درشه درش آهوریه هه
اَشِم وُهو (۱)
اهمایی ریسچه خره نسچه، اهمایی تنوو دروه تاتم، اهمایی تنوو وزد وره، اهمایی تنوو ورترم، اهمایی ایشتیم پئو روش خاترام، اخمایی آسنام چیت فره زنتیم، اهمایی درغام درغو جیتیم، اهمایی و هیشتم اهوم اشئونام، رئوچنگهم، ویسپو خاترم.
اَشِم وُهو (۱)
هزنگرم بیشه زنام، بیوره بیشه زنام ( ۳)
اَشِم وُهو (۱)
جسه می اونگهه مزدا ( ۳)
امهه هوتاشتهه هورودهه ورت رغنهه اهوره داتهه ونن تیاسچه آپره تاتو
تواشهه خذاتهه زروانهه اکرنهه زروانهه درغو خذاتهه
اَشِم وُهو (۱)
زدن نسش ز دار دیو و درج، پاکی تن اشویی روان خویش ( ۳)
اَشِم وُهو (۱)
شیوه برپایی عقد آریایی
نحوه برپایی مراسم عقد و ازدواج آریایی به این گونه است که عروس و داماد مقابل همدیگر ایستاده و دستان یکدیگر را می گیرند. آنگاه عاقد آغاز به خواندن خطبه عقد آریایی می کند. اغلب جملاتی مثل دادن تعهد و وفاداری به همسر، مرتب در متون عقد تکرار میشود.
نخست سوگندهایی از عروس و داماد نشان وفادار بودن آنها به زندگی مشترکشان از عروس و داماد گرفته می شود. متنی که به صورت صوتی باید خوانده شود و سوگندها به صورت زیر است:
متن عقد آریایی :
سوگند پیمان داماد
در نزد انجمن (نام داماد خوانده میشود) آیا به طراوت بهاران سوگند یاد میکنی تا هماره آنچه بر خود روا می داری بر همسر خویش روا داری و آنچه بر خود نمی پسندی بر او نیز نپسندی ؟! برای او شوئی وفادار و برای فرزندانت پدری خردمند و راهگشا باشی ؟!
داماد: سوگند یاد می‌کنم.
سوگند پیمان عروس
در نزد انجمن (نام عروس خوانده میشود) آیا به سرسبزی و باروری تابستان سوگند یاد میکنی تا با همسر خویش مهربان و همدل باشی و غرور و احترام او را همواره به جای آوری ؟! نیاز او را نیاز خود و در بی نیازی و بی آزی همسازو همگام وی باشی ؟!
عروس: سوگند یاد می‌کنم.
سوگند دوباره داماد
در نزد انجمن (نام داماد خوانده میشود) آیا به رنگارنگی پائیز سوگند یاد میکنی تا هماره پشتیبان و یاور وی باشی در شادی‌ها، غم‌ها، دارا و ناداری‌ها، تندرستی و بیماری، منزلت بانوی خویش را در تنهائی و در میان انجمن چون گوهری یگانه پاس داری ؟!
داماد: سوگند یاد می‌کنم.
عقد آریایی و متن آن
سوگند دوباره عروس
در نزد انجمن (نام عروس خوانده میشود) آیا به سپیدی وپاکی زمستان سوگند یاد میکنی که همواره اجاق گرمی بخش، بختتان را روشن و پر فروغ نگه داری و برای او همسری وفادار و برای فرزندانت مادری دلسوز و مهربان باشی؟! به خانه ات شادی و گرمی بخشیده و هر آنچه در توان داری را در آذین بندی و پاکی آن به کار گیری ؟!
عروس: سوگند یاد می‌کنم.
آنگاه عاقد متن پیمان را که به صورت شعری زیبا است خوانده و داماد بعد از او تکرار می کند:
به نام نامی یزدان
تو را من برگزیدم از میان این همه خوبان
برای زیستن با تو، میان این همه گواهان
بر لب آرم این سخن با تو، وفادار خواهم ماند
در هر لحظه، در هر جا، پذیرا می‌شوی آیا ؟
تو با من این چنین هستی که من با تو؟
بعد از آن عروس متن پیمان را به صورت زیر بعد از عاقد تکرار می کند:
به نام نامی یزدان
پذیرا می‌شوم، مهر تو را از جان، هم اکنون
باز می گویم میان انجمن با تو، وفادار تو خواهم ماند
در هر لحظه، در هر جا برای زیستن با تو
تو هم با من چنان با مهر پیمان کن، که من با تو
شیوه برپایی عقد آریایی
عروس و داماد جملات زیر را بعد از عاقد همزمان با هم تکرار می کنند:
تو چون هم آشیان خواهی شد با من
